106. Yılında Yenikale Şehitleri Unutulmadı

İzmir Yenikale Şehitleri unutulmadı. Tören’e katılanlar arasında Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu’da katıldı. Şehitlik önünde düzenlenen tören Yenikale Şehitleri için saygı duruşu ve İstiklal Marşı’nın okunmasıyla başladı.

İlk konuşma’yı Türk Dünyası Kültür ve İnsan Hakları Derneği Başkanı Celal Öcal yaptı.

Yenikale, Necmi Ülker’in Tarih seminerine sunduğu İZMİR SANCAKKALESİ ve ŞEHİTLİĞݹ tebliğiyle ortaya çıkmıştır.Sivil ziyaretçiye kapalı Yenikale’ye ,Uzunada’ya ,Birinci Dünya Savaşı döneminin askeri yapıları Reşadiye Köşkü,Şehzade Paşa köşküne gidilmiş fotograf çekilmiş BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞINDA İZMİR SAVUNMASI kitabı tarafımızdan yazılmıştır.

XVIII.Türk Tarih Kongresinde “103 yıldır bilmediğimiz gerçek İtilaf Donanmasının İzmir’i işgal girişimi” tebliği ile İzmir Yenikale tarih çevrelerine duyurulmuştur.

106 yıl sonra burada gerçekleştirdiğimiz YENİKALE ŞEHİTLERİNİ ANMA TOPLANTIMIZ fevkalade önemlidir.

İzmir’in 355 yıllık Gazi kalesi Yenikale’ye bu tören sonrası ziyaret ,ilgili makamların izin vermemesi nedeniyle yapılamamış olunsa da ,tarihçilerimiz ,İzmir halkı, Yenikale’ye sahip çıkmalıdır.

*1645 yılına kadar yabancı gemiler vergi ödemeden İzmir Limanına girer,serbestçe ticaret yapardı. Venediklilerle yapılan 24 yıl süren savaşta sıkıntıya düşen Osmanlı yönetimi yabancı gemileri kiralama girişiminde bulundu.Gemi kaptanları cevap bile vermeden limanı terk etti.

Bunun üzerine Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa Piri Reis’in haritasında Sancakburnu adıyla anılan bölgeye kale inşa ettirdi, (1656). Kaleye dönemin en güçlü Çultutmaz, Balyemez topları yerleştirildi.

Bu tedbirin alınmasından sonra yabancı gemiler kalede dalgalanan bayrağımızı selamlama ya, Gümrük vergisi ödemeye başladı. Yeni yapıldığı için Yenikale veya kalede dalgalanan bayrak nedeniyle Sancakkale adıyla anılmaya başladı. İzmir körfezine giriş çıkış yapan gemilerin geçişlerini tamamen kontrol altına aldı ,Boğazkesen görevi yaptı .

Kale’ye yerleştirilen toplar İzmir’i işgale yeltenenlere caydırıcı oldu.

1770’de Çeşme’de Osmanlı Donanmasını yakan İngiliz-Rus Filosu İzmir’e saldırı gerçekleştiremedi .

Sancakkale İzmir’i savunma görevini son defa 1.Dünya Harbi döneminde yerine getirdi .

Birinci Dünya Savaşı öncesi Osmanlı Harbiye Nezareti Çanakkale’ye,İskenderun’a ve İzmir’e düşman çıkartması yapılabileceğini değerlendirdi ve tedbir aldı .

İzmir’e denizden yapılan saldırıyı Bataryalarımız /Mayın hatlarımız /Batık gemi manialarımız / Işıldaklarımız /Askerlerimiz önledi .

İzmir’de sabit görev yapmakta olan Donanmamızın yaşlı gemilerinden Muin-i Zafer Korvetinin 1913 yılında toplarının sökülmesi kararı alınınca ,bir kısım topları, Çanakkale Dardanos tabyasına (şubat 1915-Baykuştepe) , bir kısmı da Kösten (Uzunada) ada ya yerleştirildi . İzmir Limanı kapatıldı .

İnciraltı –Narlıdere hattına toplam 48 top dan oluşan 11 batarya yerleştirildi .

İngiltere ile resmi harp ilanının yapılmadığı 1 Kasım 1914 günü İzmir Urla İskele’de demirli Beyrut ve Kınalıada gemilerimize ,HMS Wolverine ve HMS Scorpion muhripleri saldırı gerçekleştirdi .Gemi kaptanlarımız aldıkları emir gereği gemilerini batırdı .Aynı gün İngiliz donanması Akabe’yi de bombaladı. Bu ani saldırı Donanma mecmuasında resmi tebliğlerde yer aldı. Osmanlı İmparatoru Sultan Mehmet Reşat “Orduma ,Donanmama” hitabıyla başlayan, Beyanname-i Hümayun’la,Şeyhülislam Mustafa Hayri Efendi Fetâva-yı Şerife,Başkumandan Vekili Enver, Başkumandanlık Vekâletinin Beyannamesi Sureti ile 11 Kasım 1914 günü İtilaf Devletlerinin tümüne Harp ilan etti,neden savaş ilan etmek durumunda kalındığını , İngilizlerin Akabe’ye yaptığı saldırıyı açıklanırken İzmir’e yapılan saldırı konusuna yer verilmedi !

1 Kasım 1914 baskınından sonra İngiliz harp gemileri İzmir şehrini gözetlemeye başladı .11 Ocak 1915 günü Fransız uçak gemisi Anne,üç adet Fransız Nieuport tayyaresi ile

İzmir açıklarına geldi . Daha sonra Ben My Chere uçak gemisi de harekata katıldı .

Osmanlı Bahriye Nezareti İzmir’de bulunan gambotların körfezde bulunmasını sakıncalı görerek İstanbul’a çağırdı . Taşköprü gambotu ,Demirhisar torpidobotu ablukaya rağmen İzmir’den kalkıp Çanakkale boğazından içeri girmeyi başardı. (26 Ekim 1914)

5 Mart 1915 günü saat:13.40’da İngiliz harp gemileri HSM Triuph,HSM Hamshire , HMS Euryalus .HMS Swıftsure , HMS Theseus .Fransız Kleber,Rus gemisi Askold ve Nakliye gemileri,Monitörlerin bulunduğu İtilaf donanması Yenikale istihkâmına ve İzmir tabyalarına, saldırı başlattı.

Aliağa, Reşadiye, Şakran bombalandı. Önce 14 km, sonra 10 kilometre mesafeden uzun menzilli toplarla İzmir’e yoğun saldırı yapıldı .Kale istihkâmlarınca aynı şekilde cevap verildi .

İngiliz donanması Yenikale’yi de 3 saat bombaladı, 140’a yakın mermi atıldı. Amaçları ,istihkâmları tahrip etmek, limanı ablukaya almak, hücuma açık bulundurarak,İzmir’in Alman denizaltılarının üs’ü olarak kullanılmasını engellemekti .

Yenikale’de hasarın az ,bir şehit ve dört yaralı olduğunu bildirildi.

Kale bataryaları ile donanma arasındaki top düellosu sırasında İzmir şehri ve civar halkı telaş

göstermemiş bu manzarayı seyretmek için deniz kenarına ve yüksek yerlere gitmişlerdi.

(AHENK 20 Rebiyülahir 1333 Bu olayla ilgili olarak vilayetin resmi tebliğini yayımlayan gazete yedi yaralı verildiğini ve bir düşman torpil gemisinin batırıldığını yazdı .

6 Mart 1915 günü sabahı ,İtilaf Donanmasının yoğun bombardımanı başladı . Mayın arama ve tarama gemileri, zıhlı topçuların desteğinde ilerledi ,ancak Sancakkale topçusunun karşı ateşiyle işgalciler çekilmek zorunda kaldı Bu harekâtta düşmanın bir mayın tarama gemisi batırıldı .

7 Mart 1915 günü İtilaf Donanması, Urla önlerinden Türk toplarının menzili dışından sabahtan geç vakte kadar bombardımana devam etti. Bir Fransız uçağı keşif uçuşu yaptı. İtilaf Donanmasının bütün gece sürdürdüğü top atışları ve mayın arama tarama girişimleri ,bir sonuç vermedi .

7 Mart 1915 günü 285 bordo sayılı Okino adlı gemisi mayına çarparak battı. HSM Triump isabet aldı. Mayın temizlemeye gece devam edilmek istendi ancak Yenikale ışıldakları engelledi .

8 Mart 1915 günü bombardıman bütün gün devam etti , bu defa İtilaf Donanmasına beş bacalı Rus krüvözörü Askold da katıldı , Urla’yı bombardımana tuttu .

9 Mart 1915 günü de saldırılar devam etti .

Aynı gün İzmir Müftüsü ve İttihat ve Terakki Partisi İzmir Katib-i Mes’ulü Mahmut Celal (Bayar) Beyefendi İzmir halkının şükranlarını bildirmek için Sancakkale’ye gitti , topçu askerlerine hediyeler dağıttı , morallerini yükselti .

İngiliz Amiral Rosslyn Wemyss, 9 Mart 1915 günü HSM Euryalus gemisinden gönderdiği ültimatom’la Rahmi Bey’den İzmir’i teslim etmesini istedi. “İzmir bombardımanı hakkında haber veren Mali 6 Mart 1331 tarihli İzmir Ahenk gazetesi Miladi 10 Mart 1915 tarihli Noya Press’den aldığı haberi şöyle verir: Geçen cumartesi sabahı İzmir istikameti İngiliz deniz kuvvetleri tarafından bombalanmıştır. Harekâta 4 kruvazör ile 6 torbitobot katılmıştır. “Aynı gazete bu donanmada nakliye gemisinin bulunmasının İngilizlerin İzmir’e çıkartma yapmak istedikleri sonucuna varıyordu .

İzmir Valisi ve Meclis-i umumi reisi Rahmi Bey resmi bir beyanname yayımlayarak, şehri silahlı bir savunmaya hazırlamak için halkın tren veya diğer vasıtalarla İzmir’den iç kısımlara

gitmesini istedi, ancak bu haber bir izdihama neden oldu. İzmir Valisi Rahmi Bey şehri savunma tedbirleri aldı .

Aynı gün durumun nazikliğini takdir eden İzmir’deki ABD konsolosu harekete geçerek İngiliz Amirali Pierse ile gemisinde görüştü .

Bir İngiliz kaynağına göre saldırının beşinci gününde, mütareke zemini arayan donanma temsilcilerinin ağır istekleri nedeniyle anlaşma olmadı , bunun sonucu olarak İzmir’e karşı olan deniz harekâtı sürdü .

İtilaf Donanması’nın İzmir’i denizden işgal saldırısı sırasında 87 tonluk İngiliz torpitobotu

No 064 21 mart 1915’de ,535 tonluk İngiliz monitoru M30 13 Mayıs 1915 günü İzmir

Körfezindeki Türk bataryaları tarafından batırıldı.

1000 tonluk Fransız mayın döşeme gemisi Casabianca .3-4 Temmuz 1915 İzmir Körfezinde

döşediğimiz mayınlara çarparak battı .

İngilizler Uzunada’yı işgal etmiş ,uçak pisti inşa etmiş ,çadır hangar kurmuş hava üssü tesis etmiş,yerleştirdiği toplarla Urla’yı da ateş altına almıştı.

Uzunada’nın geri alınması için çıkartma operasyonu düzenlendi.Operasyonda Türk Alman Avusturya Macaristan topçu bataryalarının büyük katkıları oldu. Urla ve Mordoğan’a yerleştirilen toplarla Uzunada ateş altına alındı.

6 Mayıs 1916 günü Karaburun sahilindeki topçularımızın açtığı ateş sonucu iki İngiliz Monitörü batırıldı .Uzunada alındı.

Düşman filosu körfezde ilerleyip toplarımızın atış menziline girince zor duruma düştü. Bir kısım gemileri açtığımız ateşten ,bir kısmı mayınlarımıza çarparak yara alarak battı . Düşman donanması komutanı İzmir Valisiyle görüşme teklifinde bulundu . İzmir’i teslim etmesi karşılığında İzmir’in bir prenslik olacağını başına yine Rahmi Bey’in getirileceği söylendi. Bu teklife İzmir Valisi “Cayır cayır yakarımda İzmir’i size teslim etmem bu davranışınızla İzmir’deki Levantenlerin de hayatını da tehlikeye atıyorsunuz “dedi .Görüşme sona erdi . İzmir Valisi Rahmi Bey İzmir’e yapılan bombardımanın Levanten nüfus’a da zarar vereceğini göstermek için Levantenleri Türk mahallelerine yerleştirdi . İşgalci filo komutanına isterse İzmir’i bombalayabileceğini bundan Levantenlerin de zarar göreceğini söyledi.Bu tedbirlerimizi İngiliz donanması umursamadı .İngiliz filosu İzmir’i bombalamaya devam etti. Sonuç almaları için İzmir limanının içine girmeleri, mayınlarımızı temizlemeleri gerekiyordu . Bataryalarımız,mayın hatlarımız buna izin vermedi .Gemileri tarafımızdan batırıldı .Artık İzmir Körfezinin içine giremiyor uzaktan bombalıyorlardı. Bu durumu önlemek için Bulgaristan’ın savaşa girmesiyle açılan Balkan yolundan gelen silah ve cephanelerden 17 toplu bir Avusturya-Macaristan topçu bataryasının Foça’ya yerleştirilmesi kararı alındı .Ancak yol yoktu bin bir zorlukla yol yapıldı batarya Foça’ya yerleştirildi . Bu tedbirimiz sonucu düşman donanması İzmir Körfezinden tamamen çekildi .

Bu arada İzmir’e hava saldırıları devam ediyordu. .İzmir’de üç Tayyare Bölüğümüz görev yapmaktaydı . Tayyarelerimiz Sisam, Sakız,Midilli adalarına keşif ve taarruz harekatlarında bulunuyor , İzmir semalarında kıyasıya hava muharebeleri oluyordu .

Alman Plt.Hans Joachim Buddecke tek başına girdiği İzmir’deki hava muharebesinde iki düşman uçağını birden düşürmesi büyük memnuniyet yarattı. Ege Şahini unvanı çeşitli hediyeler verildi. Ekim1917

İzmir’deki yönetimimiz bir kısım Levanten ve Rumların içinde bulunduğu casusluk faaliyetlerine karşı mücadele verdi.

Yüz altı yıl önce Mart 1915 tarihlerinde İtilaf Donanması İzmir’i denizden ve havadan bombardıman etti. 5-15 Mart 1915 tarihlerinde yapılan bu bombardımanda düşman donanması gemi kayıpları vererek çekilmek zorunda kaldı. İşgalci filonun bir kısmı Çanakkale’de savaşına katılma emri aldı ve orada da başarısız oldu.İzmir’i bombalayan HMS Triumph Çanakkale’de batırıldı. Ancak İtilaf Donanmasının İzmir Körfezini ablukası devam etti.

İtilaf donanmasının İzmir saldırısı döneminde şehit düşen askerlerimizin aziz hatırasına Yenikale Şehitliği tesis edildi ,kitabe konuldu.

1333 senesi Rebiyülahirinin 18.günü (5 mart 1915) İngiliz ve Fransız müşterek

gemilerinden Yenikale’ye atılan mermilerden müstakil ağır topcu efradından top başında

şehit olanların ruhlarına rızaenlillah Fatiha.

Yenikale savunması hatırasına Yenikale önüne Anıt da dikildi bu anıttan günümüze sadece fotografı ulaştı.

İzmir’i işgalden kurtaran Gazi toplar İzmir’i doğal Açıkhava müzesi özelliği kazandıracak güçte olmasına karşılık kıymet,değer bilmezlik orada da İzmir’in karşısına çıkmıştır .

Necmi Ülker’in tebliğini hazırladığı dönemde gördüğü ve fotografını çektiği top günümüzde yoktur.(Yenikale’deki top Çanakkale’ye götürülmüştür)

-Karşıyaka Belediye Başkanı Nevzat Çobanoğlu Foça Yarı açık Cezaevi arazisi içinde bir top bataryası görmüş ,Bataryanın en büyük topunu Foça’dan Karşıyaka günümüz Yunuslar’ın olduğu bölgeye yerleştirmişti.Karşıyaka’ya Birinci Dünya Savaşı Şehitleri anıtı kazandırmaya çalışıyordu.Binbir zorlukla Foça’dan getirilen Gazi top hakkında “ne gerek var” sözleri sarf edildi.Kenan Evren’in emriyle top önce Bornova Topçu Tugayına oradan da İstanbul Harbiye Askeri Müzesine götürüldü.

– Urla Menteş’deki top da Çanakkale’ye götürüldü Harbiye Askeri Müzesinin görevli subayları top’u görmeye gittiklerinde topun İzmir’den üç parçaya bölünerek taşındığını gördüler bizim gibi üzüldüler !

Foça,Menteş,Uzunada,Yenikale’de bulunan Gazi toplar İzmir’de saklanması gerekirken götürüldü!. İzmir’de bir tek Uzunada’daki top kaldı.

-Araştırmamız Urla Karantina adasının 1915 yılında bombardımanı sırasında Şehit düşen iki Mehmetçiğimizin mezarını ortaya çıkardı.İhyası ilgililerin özel ilgisini gerektirmektedir !.

-1912-1918 dönemi İzmir Körfezi gemi batıkları bilinmekte , İtilaf donanmasının mağlup olarak geri çekildiklerinin kanıtı gemi enkazları su altında durmaktadır !

Bu kadar bilgi ve belgeyi yok sayarak Yenikale’yi kapalı bir kutu halinde tutmaya ziyarete açmamaya MSB’nın hakkı yoktur !.

Kapalı tutulduğu, ilgisiz kalındığı için İzmir Yenikale tarihi,İzmir Valiliğinin yayımladığı İzmir Yıllıklarında,İzmir BŞB’nin yayınladığı İzmir Kent Ansiklopedisinde Yenikale hakkında bilgi bulunmamaktadır !

Mevcut ortam sonucunda İzmir Valilerinin,İzmir Belediye Başkanlarının,İl Kültür Müdürlerinin ,İzmir Milletvekillerinin İzmir Yenikale,1915 İzmir savunması hakkında bilgileri yoktur !.Vatandaşın bilgisiz bırakılmasına da yetkililerin hakkı yoktur ! Yenikale Sivil bürokrasiye de kapı kapalı tutulmaktadır.

Bu konuyla ilgili Maltepe Askeri Lise öğrencileri Fethullah Sahan ,Rasim Kahraman’ın Çanakkale Deniz Savaşlarının bilinmeyen yönü,savaşın ön sözü,İzmir Körfezi müdafası projesi Tübitak 2015 Ortaöğrenim öğrencileri Araştırma yarışmasında derece almıştır .

Bu araştırmayla ortaya çıkan sonuç şudur.

1- Reşadiye Köşkü: 1890 yılında dönemin İzmir Valisi Hüseyin Rıza Paşa² tarafından Av Köşkü olarak yapılmıştır.Atatürk’ün İzmir ziyaretlerinde ikametgahına ayrılan binada,İran Şahı gibi devlet adamları Atatürk tarafından ağırlanmıştır.Atatürk’ün ziyaret ettiği bir mekan olması nedeniyle bu köşk çok önemlidir.Hava Eğitim Komutanlığı Reşadiye Köşkünü sivil ziyaretçiye kapalı tutmaktadır.İnsanımızın Atatürk’ün ziyaret ettiği bir mekanı görme isteği engellenmemelidir

2-Şehzade Paşa Köşkü: Sultan II.Abdülhamid’in İzmir’e geldiğinde kalması için Sadrazam Küçük Sait Paşa tarafından 1901 yılında inşa edilmiş,koruma için yerleştirilen Askeri birlik Birinci Dünya savaşı döneminde halka silah eğitimi vermiştir Günümüzde Güney Deniz Saha Komutanlığı sorumluluğunda olan Şehzade Paşa Köşkü , Yenikale gibi sivil ziyarete kapalıdır.

3- Uzunada (Kösten) üzerinde İngiliz vatandaşı Gwynneth Antoniette Giraud ‘nun, Urla Asliye Hukuk Mahkemesinde açtığı,İngiliz Konsolosluğunun perde arkasından desteklediği tahliye davası hakkında kamuoyunun bilgilendirilmesi gerekir .

4-1915 yılında İzmir Yenikale’nin bombalanması esnasında Şehit düşen askerlerimiz Yenikalenin arkasındaki bu alana defnedilmiş olay kitabesine yazılmıştır.Muin-i zafer bataryasından iki,Işıldak Bölüğünden iki şehit askerimiz bu şehitliğe gömülmüştür.Ancak çok garip şekilde burada olması gereken 5 şehidimizin mezarı Narlıdere Şehitliğindedir. ?

5-Çanakkale cephesinin bölge olarak ve sadece Deniz ve Kara savaşları ile değerlendirilmesi de eksiktir. 5.Ordu görev sahası Çanakkaleden ,Antalya’ya kadar olan bölgeyi kapsamaktadır.

Çanakkale cephesi tarihi :1- Urla İskelede batırmak zorunda kaldığımız Beyrut ve Kınalıada gemileri, 2- İtilaf Donanmasının 1915’de İzmir’e yaptığı saldırı 3-Dünyada ilk defa uçak gemisi batırma şerefinin Türk topçusuna ait olduğunu ortaya çıkartan Antalya Kaş’da ki Mustafa Ertuğrul’un bataryası’nın ³ Ben My Chree ,Paris II,Alexsandria gemilerinin batırılma hadisesi ve Çanakkale Deniz ve Kara savaşları ile bir bütün olarak değerlendirilmelidir.

6-Yenikale’nin zengin tarihinin 106 yıllık bilinmezliği İzmir’in,Türkiye’nin karşısına bir fırsat olarak çıkmaktadır.Yenikale tarihi , Üniversitelerin çeşitli bölümlerinin katkılarıyla “Disiplinler arası Yenikale Çalıştayı’nda “ değerlendirilmesi ,Yenikale’nin Unesco kültür mirası olarak tescili ,İzmir’e,Turkiye’nin turizmine çok büyük değer kazandıracaktır.

Dünyanın keşfedilmemiş yerinin kalmadığı günümüz ortamında Mart 1915’de denizden yapılan İzmir’i işgal saldırısının, Yenikale,Reşadiye Köşkü,Şehzade Paşa Köşkü’nün bilinmiyor olmasının eksikliğine son verilmelidir .

7-Çaka Bey Filotilla Komodorluğu’nun Eski Gümrük binamızdaki mekanı tahliyesi sırasında ortaya çıkan II:Abdülhamit dönemi kitabeler kayıp olup bulunması gerekir.

8-Halen Uzunada’da bulunan Gazi top,Yenikale’ye getirilerek koruma altına alınmalıdır.

9-Uzunada’da bulunan Bizans sarnıcı ortaya çıkarılmalıdır.

10-Yenikale Şehitliği düzenlenmeli Narlıdere Şehitliğindeki şehit mezarları sembolik dahi olsa buraya taşınmalıdır.

11-Sarıkamış Şehitlerini anma haftası gibi İzmir Yenikale Şehitleri Anma haftası olarak etkinliklerle anılmasını MSB’dan istiyoruz.

12- 5-10 Mart 2021 İtilaf donanmasının İzmir’e gerçekleştirdiği saldırının 106 ncı yılıdır.Daha fazla geciktirilmeden Milli Savunma Bakanlığı Gazi Yenikale’yi Müze olarak düzenlemeli, Reşadiye Köşkü,Şehzade Paşa Köşkü halkın ziyaretine açılmalıdır.

106 yıl önce İzmir’i savunan Yenikale Şehitlerimizi saygı ve rahmetle anıyoruz.

1^ Necmi Ülker –İzmir Sancakkale’si ve Şehitliği Askeri Tarih Semineri.Bildiriler II Genkur 1983 Ankara

2^ Hava Eğitim Komutanlığı-Reşadiye Tanıtım broşürü