Gagavuz Yeri, Moldova’nın güney doğusunda yer alan Özerk Türk Bölgesidir. Gagavuzlar, Türk asıllı, Hıristiyan inancına bağlı ve Türkçe konuşan Oğuz boylu bir millettir. Gagavuz Türkçesi günümüzde yaşayan Türk lehçelerinden biridir. Azeri, Türkmen Türkiye Türkçesiyle birlikte Türk dilinin Oğuz grubunu teşkil eder. Bu üç lehçeden Türkiye’de konuşulan Türkçeye en yakın olan Gagavuz Türkçesidir.
Gagavuzlar, Osmanlı alfabesini öğrenememiş ve Osmanlı yazılı edebiyatını okuyamamışlardır. Osmanlı döneminde ve ondan sonraki dönemlerde Rus esareti altında olmalarından dolayı uzun süre Kiril alfabesi ile yazılmış olan Türkçe kitaplarını okumuşlardır. 1957 yılına kadar Gagavuzların kendilerine ait bir alfabeleri olmamıştır. Gagavuzlar, değişik zamanlarda yaşadıkları devletlerden Rumca, Bulgarca, Rusça ve Romence öğrenmek ve bu dillerin alfabelerini kullanmak zorunda kalmışlardır.
1918 yılından 1932 yılına kadar Kiril alfabesini, 1932 yılından 1957 yılına kadar Latin alfabesini kullanmışlardır. 1957 Yılında Moldova S.S.C.B. Yüksek Sovyet’inin kararıyla Rus alfabesine bir kaç harf ilave edilerek, Kiril esaslı Gagavuz alfabesi hazırlanmıştır. 1957 Yılından 1996 yılına kadar tekrar Kiril alfabesini, 1996 yılından sonra ise Latin alfabesini kullanmaya başlamışlardır.
Gagavuz Türkçesini bir yazı dili haline getirme mücadelesinde Rusçadan etkilenilmiştir. Gagavuz Türkçesinin yaşayan iki diyalekti vardır. Bunlardan birisi merkez (Komrat ve Çadır)diyalekti, diğeri ise ( Volkaneş) güney diyalektidir. Şu anki kanunlara göre Gagavuz Yerinin resmi dili “Gagavuzca, Rusça ve Romence”dir. Özerklik süreciyle birlikte Gagavuzlar anadillerini her alanda kullanabilme imkanına kavuşmuşlardır.
Gagavuzların uzun bir süre yazılı edebiyatı olmamıştır. Ancak Gagavuzlar yaşadıkları ülkelerin alfabesiyle Türkçe kitaplar yayınlayabilmişlerdir. Çağdaş Gagavuz edebiyatının gelişmesinde Mihail Çakır’ın oldukça büyük emeği vardır. Çünkü Çakır Gagavuz Türkçesiyle ilk gazeteyi çıkararak bu dilin bir edebi dil haline gelmesi için ilk meşaleyi yakan kişidir.
1934 tarihinde Gagavuz Türkçesiyle Besarabyalı Gagavuzların İstoryası adlı kitabını bastırmıştır. Bu kitap ta bir Gagavuz tarafından yazılan ilk Gagavuz tarihidir. Yine Çakır 1939 yılında Gagavuzca-Romence sözlüğü yayınlayarak, İncili anadile çevirmiştir. 1957 yılından günümüze kadar Gagavuz Türkçesi ile 30’un üzerinde edebi eser yayınlanmıştır.
Bugün yaşlı ve okuma-yazma bilmeyenler yalnızca Türkçe konuşmaktadır. Okullarda ise kademeli olarak Latin alfabesi ve Gagavuzca eğitim verilmeye başlamıştır. Bu nedenle 30 Temmuz günü Gagavuz’un Yeri Anadili Bayramı olarak kutlanılmaktadır.
Kaynak: kamudannethaber
