Dünyanın birçok sahasında kök salmış Türk milleti, yaşadığı bölgeyi kendisine yurt edinmiştir. Yüzyıllar geçtikçe Türk yurtlarının arasında mesâfeler vukua gelmiştir. Tabiî ki bahsettiğimiz mesâfe kavramı kilometre cinsinden olanıdır. Dil, kültür ve târih bağlamında düşünüldüğünde tüm Türklerin ortak paydalarda buluşabildiği açıktır. Ancak ileride bu alanlarda da bir mesâfe kavramından söz etmenin önünü kesmek için aradaki bağların sıkı tutulması gerekmektedir. Bugün Kazakistan’da veya Kırgızistan’da Türkçe konuşulduğunu öğrendiğinde şaşkınlıktan bir süre ağzı açık kalan insanların varlığı düşünülürse, aradaki rabıtaların kopması noktasında tehlike potansiyelinin her zaman mevcut olduğu da söylenebilir. Dolayısıyla Türk dilinin konuşulduğu, Türk kültürünün yaşamakta olduğu yurtlar hakkında bilgi sahibi olmak; söz edilen potansiyel tehlikenin gerçekleşmesini önlemeye çalışmak, anlamına gelecektir.
Zikredilen amaca hizmet ettiğini düşündüğüm Adım Adım Türk Yurtları adlı eser, müellifi Erdoğan Aslıyüce’nin Haziran 1990 ile Temmuz 1993 dönemleri arasında1 Türk ülkelerine –bazılarına birden çok kez olmak üzere- düzenlenen seyahatlere katılarak edindiği gözlemlerini içeren bir çalışmanın ürünüdür. 1997 yılında Yesevî Yayıncılık’tan çıkan eser, “Önsöz” dışında 3 bölümden oluşmaktadır. Her bölüm ayrı birer gezi programı anlamına gelmektedir. Bu 3 bölümde toplamda 13 Türk diyârı ele alınmıştır: Sırasıyla; Özbekistan, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Tataristan, Altay Ülkesi, Dağlık Altay, Tuva Cumhuriyeti, Yakutistan, Hakasya, Başkurdistan ve Kıbrıs… Bu sıralama aynı zamanda yazarın seyahat güzergâhını da gösterir.
Kitabın yapı özelliklerine geçmeden önce, yukarıda sözünü ettiğimiz kültür ortaklığına yine kitaptan bir örnek verelim: Yazar, Yenisey Nehri’nde rastladığı bir âyinde, yapılan duânın bir benzerinin Giresun’da Aksu Deresi’nde de yapıldığını belirtmiştir. O duâ kabaca şöyledir: “Ulu Tanrım, çocuklarımı sağlık ve selâmete ulaştır. Bütün dostlarımı, inanan ve iman edenleri koru. Tarlalarımızı ve çayımızı bereketli kıl.”. (s.149) Bu, Türkler arasındaki kültürel ortaklığı yansıtan örneklerden yalnızca biridir. Görülüyor ki hâlihazırda vâr olan temeli güçlendirmek yerine sıfırdan bir yapı binâ etmenin gereği yoktur.
262 sayfalık kitabın, seyahatnâme türünün özelliklerini taşıdığını söylemek mümkündür. Eserde muntazaman her bölüm için ülkenin târihî, coğrafî, siyâsî özelliklerinden; nüfus yapısından, ekonomisinden, gelir kaynaklarından, sanâyi dallarından; dilinden, kültüründen, başkentinden bahsedilmiştir. Geziler esnâsında karşılaşılan mimarî yapılardan, insan manzaralarından söz edilmiş; zaman zaman çeşitli târihî kişilikler hakkında anlatımlarda bulunulmuştur. Her bölümün başında ilgili ülkenin haritası, sayfa aralarında ise seyahate dâir fotoğraflar yer almaktadır. Yazarın insanlarla gerçekleştirdiği röportaj tadında küçük sohbetler de eseri okurken keyif vermektedir.
Aslıyüce’nin ziyaret ettiği mekânlar ve kişiler arasında Ahmed Yesevî Külliyesi, Mahtumkulu Anıtı, Manas’ın Türbesi, Süyün Bike Kulesi ve Uluğbey Rasathanesi gibi Türk kültürüne âit mühim eserler; Ebulfez Elçibey ve Rauf Denktaş gibi yakın Türk târihine damga vurmuş isimler bulunmaktadır.
Gezi programlarına katılanların isimlerinin yer aldığı listeler incelendiğinde; düzenlenen programlarda, bugün hâlâ tanınan, Türk dünyası için önem arz eden –kimisi merhum- şahsiyetlerin de yer aldığı görülür. Bu isimlerden bazıları; A. Yağmur Tunalı, Arslan Bulut, Bilge Ercilasun, Erk Yurtsever, Gülçin Çandarlıoğlu, Harun Güngör, Hasan Oraltay, Meral Akşener, Muzaffer Eriş, N. Yıldırım Gençosmanoğlu, Sait Başer, Sevinç Çokum, Turan Yazgan, Yaşar Okuyan’dır.
Çok geniş kapsamlı olmasa da eser, başlangıç seviyesinde birçok konu hakkında malûmat içermektedir. “İndeks” bölümü, okura, istediği bilgiye ulaşmada ayrıca kolaylık sağlayacaktır. Modern bir seyahatnâmeyi andıran bu eseri özellikle Türklerin yurt bellediği topraklar hakkında bilgi edinmek isteyenlere tavsiye ederiz…
* Bu yazı, Kitap Şuuru intisabıdır. [email protected] – Erdoğan ASLIYÜCE, Adım Adım Türk Yurtları, Yesevî Yayıncılık, 1. Baskı, 262 Sayfa, 1997 İstanbul, ISBN: 975-7950-04-01.
** Kitap Şuuru Editörü, [email protected], [email protected]
1 Gezi programları belirtilen tarihleri kapsamaktaysa da yazar, bir istisnâ olarak, 1976 yılında gerçekleştirdiği Kıbrıs seyahatindeki gözlemlerini de kitapta bulundurmuştur.
