Çelebi Dergisi, 9. sayısını yayımladı. Derginin bu sayısında 290 sayfalık, 21 yazardan mürekkep Türk arkeolojisinin her yönüyle değerlendirildiği Türk Arkeolojisi dosyasına yer verildi. Çelebi Dergisi Genel Yayın Yönetmeni Ahmet Şahin, 9. sayı hakkında şu açıklamalarda bulundu:
“Dergimiz ilk gün heyecanıyla çalışmalarına devam ediyor. Üçüncü yılımızdan geriye baktığımızda ortaya koymaya muvaffak olduğumuz dosya konuları, dergimizin asıl söz sahipleri olan kıymetli okuyucuları tarafından büyük bir teveccüh ile karşılandı. Biz de bu teveccüh karşısında rehâvete kapılmadan Türk tarihi, kültürü ve düşüncesine dair temel konu ve şahsiyetleri tüm yönleriyle, derinlemesine ve titizlikle ele almaya gayret ettik. İlk günkü heyecandan bir nebze kaybetmeden çalışmaya devam ettik.
Bu düşünce ve hissiyatla her yılın ilk sayısında yaptığımız üzere 2022 yılının ilk dosya konusunu âbide şahsiyetlerimizden olan Mitat Enç’i “Kelimeleri Memleket Kadar Büyük” üst başlıklı dosya konulu sayımızla Nisan 2022’de andık. Ardından Ağustos 2022’de ise Türk Mûsikîsi dosya konulu sayımızı yayımladık. Bu iki dosya konumuzda büyük bir ilgi gördü ve kıymetli okuyucularımız tarafından olumlu geri dönüşler aldık. Bu hissiyatın verdiği şevk neticesinde elinizde bulunan Türk Arkeolojisi dosya konusu üzerine yoğunlaşarak teveccühe mazhar olmaya çalıştık.
Bilindiği üzere arkeoloji yer altındaki tarihi ve kültürel mirası tespit etme ve yer üstüne çıkarmanın bilimidir. Yüzyıllardır üzeri toprakla örtülen tarih, arkeoloji sayesinde tekrardan hayat bulur, nefes alır. Bu açıdan arkeoloji, milletler için hayati bir öneme sahiptir. Tarihyazımının en büyük destekçisi konumundadır. Arkeolojinin bu öneminin anlaşılması ilk olarak Batı’da gerçekleşmiştir. Modernite ile kurumsallaşan ve bilim dalı haline gelen arkeoloji, bununla kalmayarak devletlerarası diplomasinin ve istihbaratın da radarından hiçbir zaman kurtulamamıştır. Osmanlı’nın son dönemi bu hususa dair birçok örnek ile doludur.
Birçoğumuzun aşina olduğu ve efsaneleşen isimler -başta Gertrude Bell ve Thomas Edward Lawrence olmak üzere- arkeolog sıfatıyla Osmanlı topraklarında istihbarat faaliyetleri yürütmüşlerdir. Bunu yaparken Osmanlı topraklarından çıkardıkları birçok tarihi eseri ve arkeolojik malzemeyi kendi ülkelerine götürmekten de geri durmamışlardır. Bizde ise kültürel miras bilinci bu gelişmeler paralelinde yavaş da olsa gelişmeye başlamıştır. Bugün Avrupa ve Amerika müzelerinde topraklarımızdan götürülen birçok eser bulunmaktadır. Bu eserlerin büyük çoğunluğu tespit edilmiş ancak çok küçük bir kısmı geri getirilebilmiştir. Kültürel mirasımız olan ve bu topraklarda anlam kazanan bu eserlerin ait olduğu yere dönme zamanı gelmiş ve geçmektedir.
Bütün bir Türk tarihinin ortaya çıkmasında Türk arkeolojisinin çok büyük bir rolü olacaktır. Bu sayımızda da bu husus özellikle belirtilmiştir. Fakat Türk arkeolojisi henüz kurumsallaşma aşamasında olduğundan kuramsal zemininin sağlam oluşturulması gerekmektedir. İşte bu düşünce çerçevesinde dosya konusu olarak belirlediğimiz Türk Arkeolojisi’nin imkan ve sınırlılıkları, mevcut durumu, sorunları, çözüm önerileri ve geleceği bu sayıda etraflı bir şekilde ele alınmıştır. Türk Arkeolojisi nedir, ne değildir? Türk Arkeolojisi neden kurumsallaşamamıştır? Ayakları yere basan bir Türk Arkeolojisi için ne yapmak gerekmektedir? Türk Arkeolojisi’nin mevcut durumu nedir? Türk Arkeolojisi alanında yapılan çalışmalar nelerdir? Türk Arkeolojisi neden önemlidir? gibi sorular çerçevesinde bu sayımızda Türk Arkeolojisi tartışıldı, farklı görüşler ortaya konuldu.
Bu sayımızda Türk arkeolojisinin çeşitli konu ve sorunlarına dair yazılar yer aldı.
İlk olarak Türk arkeolojisinin önemli metinlerinden sayılan 1906 tarihli Asar-ı Atika Nizamnamesi’nin Latin harflerine aktarılmış haline yer verdik.
Prof. Dr. Yaşar Çoruhlu, “Türk Arkeolojisi Üzerine Düşünceler-Yeni Bir Bilim Alanının Kuruluşu”; Prof. Dr. Osman Karatay, “Gemideki Göçebeler”; Prof. Dr. Semih Güneri, “Yeni Bir Türk Tarih Tezi Olarak Türk-Altay Kuramı”; Doç. Dr. Elvin Yıldırım, “İç Asya Türk Tarihi Araştırmalarında Erken Dönem Maddi Kültür Kalıntılarının Yeri ve Önemi”; Doç. Dr. J. Özlem Oktay Çerezci, “Göktürk Dönemi Arkeolojik Buluntularının (Madeni Buluntular) Sanat Eserlerindeki İzleri”; Uzm. Mehmet Gültekin, “Türk Petroglifleri Sorunu”; Denizcan Dede, “Türk Etnogenezi ve Arkeogenetik”; Mübarek İpek, “Türk Tarihi Araştırmalarında Savaş Alanı Arkeolojisinin Önemi”; Adil Yılmaz, ““Türk Arkeolojisi” Konusunda Moğolistan’da Yapılan Çalışmalara Kısa Bir Bakış”; Hakan Nişancı, “Geçmişten Günümüze Arkeoloji ve Kültür Politikaları: Türk Arkeolojisinin Geçmişi, Bugünü, Yarını”; Fecri Polat, “Türk Tarih Tezi’nin Anadolu Arkeolojisi’nin Gelişmesi Açısından Önemi”; Eda Yılmaz, “Osmanlıdan Günümüze Arkeoloji”; Veysel Yaylalı, “Bir Disiplin Olarak Arkeolojinin Osmanlı’da Ortaya Çıkışı ve Gelişimi”; Prof. Dr. Reyhan Körpe, “Dünyada ve Türkiye’de Osmanlı Arkeolojisi Çalışmaları ve Osmanlı Arkeolojisinin Geleceği”; Doç. Dr. Fevziye Eker, “Anadolu Arkeolojisi’ne Can Veren Çınarlar”; Dr. Öğr. Üyesi Timur Demir, “Gaziantep’te Arkeolojik Kazılar”; Doç. Dr. İbrahim Üngör ve Arş. Gör. Merve Özyiğit, “Uluğ Bahadır Alkım ve İslahiye Çevresinde Tarihi-Arkeolojik Araştırmalar” yazıları ile “Türk Arkeolojisi” dosya konumuza katkıda bulundular.
Ayrıca bu sayımızda Türk arkeolojisinin kurumsallaşması ve faaliyetlerini daha etkin bir şekilde yürütebilmesi amacıyla kurulan “Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü” üzerine Prof. Dr. Nevzat Çevik ile bir söyleşi gerçekleştirdik. Bu söyleşide Enstitü’nün Türk arkeolojisi ve kültürel miras hakkındaki faaliyetleri ve planları ile Türk arkeolojisinin durumu ve sorunlarına değinildi.
Her sayımızda dosya konumuza ilişkin kitaplara yer verdiğimiz Kitabiyât bölümümüzde Zafer Saraç, Remzi Oğuz Arık’ın “Türk Sanatı ve Arkeolojisi Yazıları” ve Eray Yılmaz, Prof. Dr. Mehmet Özdoğan’ın “50 Soruda Arkeoloji” değerlendirmeleriyle yer aldılar.
Türk Arkeolojisi dosya konulu sayımızı ve diğer sayılarımızı sosyal medyada belirttiğimiz satış noktalarından edinerek bize destek olabilirsiniz. Ayrıca 0530 371 86 99 ve 0534 715 26 75 irtibat numaralarından bize ulaşabilirsiniz.”
