Sancakkale Dayanışma Grubu adı altında bir araya gelen STK’lar İzmir’in Osmanlı döneminden kalma en eski şehitliği YENİKALE ŞEHİTLİĞİNDE toplandı. Çektiği fotograflarla İzmir tarihine katkıda bulunan Murat Hakan Elginöz’ün Yenikale Şehitliğindeki bayrağımızı göndere çekme görevi verilerek taltif edilmesiyle tören başladı.
Grup sözcüsü Celal ÖCAL-
Varlığım Türk varlığına armağan olsun inancına sahip Türk milletinin fertleri Sancakkale Dayanışma Grubu olarak Atalar yadiğarı Sancakkale’nin 368 yıllık bilinmezliğine son veriyoruz. Sancakkale’yi İzmir’e Türkiye’ye tanıtıyoruz.
2021 yılından beri Yenikale Şehitliği önünde yaptıgımız anma törenlerimizin dördüncüsünü bu yıl da gerçekleştiriyoruz.
-İzmir’in Osmanlı döneminden kalma en eski şehitliğini Yenikale Şehitliğini tanıtıyoruz.
-İzmir’in Türkiye’nin bilmediği içine giremediği Sancakkale’mizi tanıtıyoruz.
368 yıllık Sancakkale’yi Türk milleti ziyaret edemedi,Güney Deniz Saha Komutanlığı boş olan kaleyi,kale avlusunu,kale duvarındaki mermi izini ,kalenin camisini görmemizi nedense istemedi. Bu olumsuz bakış açısı nedeniyle 368 yıldır şairlerimiz,musikışinastlarımız,romancılarımız,yazarlarımız Gazi Sancakkale’yi konu alan eserler veremedi.
İzmir’in Birinci Dünya Savaşı döneminden söz edilmemiş olması,yıllarca bizi –Mondros mütarekesi ilan edildi,-Yunan İzmir’ çıktı,-Hasan Tahsin İlk kurşunu attı bildik sözlerle geçiştirdiler. İzmir’de 1914-1918 arası neler olduğu konusunda bilgi vermediler.Bu durum Sancakkale’nin tarihi hizmetinin bilinmemesinin sebebi oldu. Koskoca Sancakkale bir kesim tarafından görmezden gelindi.
Sayın Valim,Sayın Büyükşehir Belediye Başkanım,Sayın İzmir Milletvekilim İzmir’in Gazi kalesi Sancakkale’yi gördünüz mü? Bu kalemizin İzmir ve Türkiye için yaptığı hizmeti biliyormusunuz? Bu önemli konuyu kamuoyuna duyurmak Türk kültürüne,Türk Turizmine kazandırmak ,Çanakkale Deniz savaşından önce İtilaf donanmasının ilk yenilgiyi İzmir’de aldığını, gemi kayıpları vererek geri çekilmek durumunda bıraktığımız gerçeğini gençlerimize öğretmek ,yönünde projeniz var mı ? soruları sorulamadı.
Sancakkale gerçeğinden habersiz ve ilgisiz yöneticilerle 368 yıl geçti.
Yenikale (Sancakkale) tarihi.
1645 yılına kadar yabancı gemiler vergi ödemeden İzmir Limanına girer,serbestçe ticaret yapardı. Venediklilerle yapılan 24 yıl süren savaşta sıkıntıya düşen Osmanlı yönetimi yabancı gemileri kiralama girişiminde bulundu.Gemi kaptanları cevap bile vermeden limanı terk etti.
Bunun üzerine Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa Piri Reis’in haritasında Sancakburnu adıyla anılan bölgeye kale inşa ettirdi, (1656). Kaleye dönemin en güçlü Çultutmaz, Balyemez topları yerleştirildi. Evliya Çelebi Seyahatnamesinde ”KAL’Aİ SANCAKBURNU” adının yazılı olduğu kalede “demir kapaklı yetmiş adet BALYEMEZ ve ÇULTUTMAZ Şayka topları” bulunduğunu yazdı.
Bu tedbirin alınmasından sonra yabancı gemiler kalede dalgalanan bayrağımızı selamlama ya, Gümrük vergisi ödemeye başladı. Yeni yapıldığı için Yenikale veya kalede dalgalanan bayrak nedeniyle Sancakkale adıyla anılmaya başladı. İzmir körfezine giriş çıkış yapan gemilerin geçişlerini tamamen kontrol altına aldı ,Boğazkesen görevi yaptı .[1]
Kale’ye yerleştirilen toplar İzmir’i işgale yeltenenlere caydırıcı oldu.
1770’de Çeşme’de Osmanlı Donanmasını yakan İngiliz-Rus Filosu İzmir’e saldırı gerçekleştiremedi .
Büyük Türk Amirali Cezayirli Gazi Hasan Paşa 1775 yılında Sancakkale’ye geldi.[2]
Sultan II.Abdülhamid yakın dönemde bir savaş çıkabileceğini değerlendirdi Çanakkale gibi İzmir’i de tahkim etti.HAMİDİYE İSTİHKAMI HUMAYUNU adı verilen yeni tahkimat yaptı.
Birinci Dünya Savaşı dönemi
Sancakkale İzmir’i savunma görevini son defa 1.Dünya Harbi döneminde yerine getirdi .
Birinci Dünya Savaşı öncesi Osmanlı Harbiye Nezareti Çanakkale’ye,İskenderun’a ve İzmir’e düşman çıkartması yapılabileceğini değerlendirdi ve tedbir aldı .
İzmir’e denizden yapılan saldırıyı Bataryalarımız /Mayın hatlarımız /Batık gemi manialarımız / Işıldaklarımız /Askerimiz önleyecekti. Foto-3
İzmir’de sabit görev yapmakta olan Donanmamızın yaşlı gemilerinden Muin-i Zafer Korvetinin 1913 yılında toplarının sökülmesi kararı alınınca ,bir kısım topları, Çanakkale Dardanos tabyasına , bir kısmı da Kösten (Uzunada) ada ya yerleştirildi .(Muin-i zafer bataryası) İzmir Limanı kapatıldı .
İnciraltı –Narlıdere hattına toplam 48 top dan oluşan 11 batarya yerleştirildi .
Savunmamızın son bölümünü Sancakkale deki bataryalarımız teşkil ediyordu.İzmir’i işgale yeltenecek olan düşman Sancakkale’ye çok yakın dar su yolundan geçmek zorundaydı. Bu nokta da sahra toplarımızın ateş altında bulunuyordu .
İTİLAF DONANMASININ MART 1915 SALDIRISI
5 Mart 1915 günü saat:13.40’da İngiliz harp gemileri HSM Triuph,HSM Hamshire , HMS Euryalus .HMS Swıftsure , HMS Theseus .Fransız Kleber,Rus gemisi Askold ve Nakliye gemileri,Monitörlerin bulunduğu İtilaf donanması Yenikale istihkâmına ve İzmir tabyalarına, saldırı başlattı.
Aliağa, Reşadiye, Şakran bombalandı. Önce 14 km, sonra 10 kilometre mesafeden uzun menzilli toplarla İzmir’e yoğun saldırı yapıldı .Kale istihkâmlarınca aynı şekilde cevap verildi .
İngiliz donanması Yenikale’yi de 3 saat bombaladı, 140’a yakın mermi atıldı. Amaçları ,istihkâmları tahrip etmek, limanı ablukaya almak, hücuma açık bulundurarak,İzmir’in Alman denizaltılarının üs’ü olarak kullanılmasını engellemekti .
Yenikale’de hasarın az ,bir şehit ve dört yaralı olduğunu bildirildi.
(AHENK 20 Rebiyülahir 1333 Bu olayla ilgili olarak vilayetin resmi tebliğini yayımlayan gazete yedi yaralı verildiğini ve bir düşman torpil gemisinin batırıldığını yazdı .
6 Mart 1915 günü sabahı ,İtilaf Donanmasının yoğun bombardımanı başladı . Mayın arama ve tarama gemileri, zıhlı topçuların desteğinde ilerledi ,ancak Sancakkale topçusunun karşı ateşiyle işgalciler çekilmek zorunda kaldı Bu harekâtta düşmanın bir mayın tarama gemisi batırıldı .
7 Mart 1915 günü İtilaf Donanması, Urla önlerinden Türk toplarının menzili dışından sabahtan geç vakte kadar bombardımana devam etti. Bir Fransız uçağı keşif uçuşu yaptı. İtilaf Donanmasının bütün gece sürdürdüğü top atışları ve mayın arama tarama girişimleri, bir sonuç vermedi.
7 Mart 1915 günü 285 bordo sayılı Okino adlı gemisi mayına çarparak battı. HSM Triump isabet aldı. Mayın temizlemeye gece devam edilmek istendi ancak Yenikale ışıldakları engelledi.
8 Mart 1915 günü bombardıman bütün gün devam etti, bu defa İtilaf Donanmasına beş bacalı Rus krüvözörü Askold da katıldı, Urla’yı bombardımana tuttu.
9 Mart 1915 günü de saldırılar devam etti.
Aynı gün İzmir Müftüsü ve İttihat ve Terakki Partisi İzmir Katib-i Mes’ulü Mahmut Celal (Bayar) Beyefendi İzmir halkının şükranlarını bildirmek için Sancakkale’ye gitti, topçu askerlerine hediyeler dağıttı, morallerini yükselti.
İngiliz Amiral Rosslyn Wemyss, 9 Mart 1915 günü HSM Euryalus gemisinden gönderdiği ültimatom’la Rahmi Bey’den İzmir’i teslim etmesini istedi. “İzmir bombardımanı hakkında haber veren Mali 6 Mart 1331 tarihli İzmir Ahenk gazetesi Miladi 10 Mart 1915 tarihli Noya Press’den aldığı haberi şöyle verir: Geçen cumartesi sabahı İzmir istikameti İngiliz deniz kuvvetleri tarafından bombalanmıştır. Harekâta 4 kruvazör ile 6 torbitobot katılmıştır.” Aynı gazete bu donanmada nakliye gemisinin bulunmasının İngilizlerin İzmir’e çıkartma yapmak istedikleri sonucuna varıyordu.
Izmir Valisi ve Meclis-i umumi reisi Rahmi Bey resmi bir beyanname yayımlayarak, şehri silahlı bir savunmaya hazırlamak için halkın tren veya diğer vasıtalarla İzmir’den iç kısımlara gitmesini istedi, ancak bu haber bir izdihama neden oldu. İzmir Valisi Rahmi Bey şehri savunma tedbirleri aldı. Aynı gün durumun nazikliğini takdir eden İzmir’deki ABD konsolosu harekete geçerek İngiliz Amirali Pierse ile gemisinde görüştü.
Bir İngiliz kaynağına göre saldırının beşinci gününde, mütareke zemini arayan donanma temsilcilerinin ağır istekleri nedeniyle anlaşma olmadı , bunun sonucu olarak İzmir’e karşı olan deniz harekâtı sürdü.
İtilaf Donanması’nın İzmir’i denizden işgal saldırısı sırasında 87 tonluk İngiliz torpitobotu No 064 21 mart 1915’de ,535 tonluk İngiliz monitoru M30 13 Mayıs 1915 günü İzmir Körfezindeki Türk bataryaları tarafından batırıldı.
1000 tonluk Fransız mayın döşeme gemisi Casabianca .3-4 Temmuz 1915 İzmir Körfezinde döşediğimiz mayınlara çarparak battı.
Düşman filosu körfezde ilerleyip toplarımızın atış menziline girince zor duruma düştü. Bir kısım gemileri açtığımız ateşten ,bir kısmı mayınlarımıza çarparak yara alarak battı . Düşman donanması komutanı İzmir Valisiyle görüşme teklifinde bulundu . İzmir’i teslim etmesi karşılığında İzmir’in bir prenslik olacağını başına yine Rahmi Bey’in getirileceği söylendi. Bu teklife İzmir Valisi “Cayır cayır yakarımda İzmir’isize teslim etmem bu davranışınızla İzmir’deki Levantenlerin de hayatını da tehlikeye atıyorsunuz“ dedi. Görüşme sona erdi. İzmir Valisi Rahmi Bey İzmir’e yapılan bombardımanın Levanten nüfus’a da zarar vereceğini göstermek için Levantenleri Türk mahallelerine yerleştirdi. İşgalci filo komutanına isterse İzmir’i bombalayabileceğini bundan Levantenlerin de zarar göreceğini söyledi.Bu tedbirlerimizi İngiliz donanması umursamadı. İngiliz filosu İzmir’i bombalamaya devam etti. Sonuç almaları için İzmir limanının içine girmeleri, mayınlarımızı temizlemeleri gerekiyordu . Bataryalarımız,mayın hatlarımız buna izin vermedi. Gemileri tarafımızdan batırıldı. Artık İzmir Körfezinin içine giremiyor uzaktan bombalıyorlardı. Bu durumu önlemek için Bulgaristan’ın savaşa girmesiyle açılan Balkan yolundan gelen silah ve cephanelerden 17 toplu bir Avusturya-Macaristan topçu bataryasının Foça’ya yerleştirilmesi kararı alındı .Ancak yol yoktu bin bir zorlukla yol yapıldı batarya Foça’ya yerleştirildi . Bu tedbirimiz sonucu düşman donanması İzmir Körfezinden tamamen çekildi.
İngilizler Uzunada’yı işgal etmiş ,uçak pisti inşa etmiş ,çadır hangar kurmuş hava üssü tesis etmiş,yerleştirdiği toplarla Urla’yı da ateş altına almıştı.
Uzunada’nın geri alınması için çıkartma operasyonu düzenlendi.Operasyonda Türk Alman Avusturya Macaristan topçu bataryalarının büyük katkıları oldu. Urla ve Mordoğan’a yerleştirilen toplarla Uzunada ateş altına alındı.
6 Mayıs 1916 günü Karaburun sahilindeki topçularımızın açtığı ateş sonucu iki İngiliz Monitörü batırıldı .Uzunada alındı.
Bu arada İzmir’e hava saldırıları devam ediyordu. .İzmir’de üç Tayyare Bölüğümüz görev yapıyordu. 1 nci Deniz Tayyare Bölüğü(Güzelyalıda),5nci Tayyare Bölüğü (Seydiköy),12 nci Tayyare Bölüğü (Kaklıç) da üslerimiz vardı. Tayyarelerimiz Sisam, Sakız,Midilli adalarına keşif ve taarruz harekatlarında bulunuyor , İzmir semalarında kıyasıya hava muharebeleri oluyordu .İzmir havadan da bombalanıyordu.
Alman Plt.Hans Joachim Buddecke’nin tek başına girdiği hava muharebesinde iki düşman uçağını düşürmesi büyük memnuniyet yarattı.Kendisine Ege Şahini unvanı çeşitli hediyeler verildi. Ekim1917
İzmir’deki yönetimimiz bir kısım Levanten ve Rumların içinde bulunduğu casusluk faaliyetlerine karşı mücadele verdi.
Yüz dokuz yıl önce Mart 1915 tarihlerinde İtilaf Donanması İzmir’i denizden ve havadan bombardıman etti. 5-15 Mart 1915 tarihlerinde yapılan bu bombardımanda düşman donanması gemi kayıpları vererek çekilmek zorunda kaldı. İşgalci filonun bir kısmı Çanakkale’de savaşına katılma emri aldı ve orada da başarısız oldu.İzmir’i bombalayan HMS Triumph Çanakkale’de batırıldı. Ancak İtilaf Donanmasının İzmir Körfezini ablukası devam etti.
İtilaf donanmasının İzmir saldırısı döneminde şehit düşen askerlerimizin aziz hatırasına Yenikale Şehitliği tesis edildi ,kitabe konuldu.
1333 SENESİ REBİYÜLAHİRİNİN 18.GÜNÜ (5 Mart 1915) İNGİLİZ VE FRANSIZ MÜŞTEREK GEMİLERİNDEN YENİKALE’YE ATILAN MERMİLERDEN MÜSTAKİL AĞIR TOPÇU EFRADINDAN TOP BAŞINDA ŞEHİT OLANLARIN RUHLARINA RIZAENLİLLAH FATİHA yazıldı.
Sancakkale hakkında BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞINDA İZMİR SAVUNMASI , DÜNYA SAVAŞINDAN KURTULUŞA İZMİR (1914-1922)[3] kitapları yazıldı.Sancakkale TRT Haber’in”İzmir’in unutulan destanı “ belgeseline, XVIII.Türk Tarih Kongresi “103 yıldır bilmediğimiz gerçek,İtilaf Donanmasının İzmir’i işgal girişimi” tebliğine konu oldu.
Yenikale ,İzmir’i koruma görevini son defa Birinci Dünya Savaşı döneminde yerine getirdi, İtilaf Donanması Çanakkale’den önce ilk yenilgisini İzmir’de aldı.
Çatışma sırasında hayatını kaybeden askerlerimiz, Yenikale’nin arkasına yapılan Yenikale Şehitliğine gömüldü.
Yenikale ,368 yıl İzmir’in ve Batı Anadolu’nun savunmasında önemli bir yer tutmuş müstesna bir tarih anıtımızdır.Yenikale tarih şuuru vermek istediğimiz gençlerimiz için ilgi çekici bir tarih müzesi olmaya layıktır.
5-10 Mart’ı Yenikale Şehitleri günü olarak anmak uğruna şehit düştükleri vatan topraklarında özgürce yaşayan bizlerin şehitlere olan kutsal görevimizdir.[4]
Unesco’nun önerisiyle dünya genelinde tarihi savaş alanları koruma altına alınmış,buna bağlı olarak Türkiye’de 1-Çanakkale-Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı.
2-Polatlı Tarihi Alan Başkanlığı kurulmuştur.
Bu gelişmeler olurken İzmir de Sancakkale’nin de tarihi savaş alanı olduğunu savunacak ilgili ve bilgili kimse olmadığı için de İzmir Sancakkale Tarihi Alan Başkanlığının kurulması yönünde bir talep olmamıştır !
Antik dönem kalelerine özellikle ilgili olan Unesco’nun ,Anadolu’daki Türk kaleleriyle ilgili çalışma yaptırmadığı tarihçilerimizin çok az bir kısmının dikkatini çekmiştir.Sancakkale Türk kalesidir.Bu özelliği dikkatten kaçırılmış, bilenlerde görmezden gelmiştir.
Türkiye’de Atatürk’ün ziyaret ettiği her mekan Müze olarak korunurken Hava Eğitim Komutanlığı içinde bulunan, 3ncü Tayyare Alayı Karargah binası olarak kullanıldığı dönemde Atatürk’ün iki defa ziyaret ettiği Reşadiye Köşkü hakkında Konak Belediye Başkanı,İzmir BŞB’sine yazılı bilgi verildiği halde ilgilenmedi.
Çanakkale Deniz savaşı tarihi 5.nci Ordu’nun tarihidir.5nci Ordu’nun yetki alanı Çanakkale-İzmir-Antalya’ya kadar uzanan bölgeyi kapsamaktadır. İzmir ve Antalya’yı dahil etmeden anlatılan Çanakkale savaşları tarihi eksiktir.
Ancak Sancakkale’ye süregelen sivil ziyaretçi yasağı bu büyük hadisenin tarihe,sanata,edebiyata yansımasını,halkımız tarafından bilinmesini ve kaynaklarımızda yer almasını engellemiştir.
Dünyanın hiçbir devletinde 368 yıl ilgisiz kalınmış tarihi hadise yoktur. Keşfedilmemiş yeri kalmamış günümüz dünyasında bizim Sancakkale gibi 368 yıldır bilinmeden kalmış tarihi bir olay ve yapıdan bahsediyor olmamız çok büyük ayıptır. Bu ayıp durumun sorumluları günümüz yetkilileri ve ilgili tarih çevreleridir.
Çabamız: ne akademik çevrelerin ne de askeri çevrelerin bilmediği ve yapmadığı tarih araştırmalarının yapılması,
1-Narlıdere İstihkam okulu yamaçlarında İngiliz güçlerinin 1915 yılında bildiği bizim 2024 yılında bilmediğimiz iki Türk bataryasının yerinin bulunması ?.
2-Menteş Kışlası içinde bulunan üç meçhul Türk askerinin mezarının ve bir Alman subayın mezarının araştırması?
3-Güzelbahçe Yukarı Çarşı camisi avlusunda mezarı bulunan Şehit Mülazım Akif Fikri Efendi hakkında araştırma yapılması.
4- Urla Karantina Adası Mezarlığı içinde bulunan meçhul iki Türk askerinin mezarının araştırılmasıdır.
5-Eski Gümrük binasının Çaka Bey Limanı,II.Filotilla Komodorluğu olduğu dönemde ortaya çıkartılan üç eski Türkçe kitabe kayıptır.Bu konuyla ilgili MSB’nın açıklama yapması gerekir.
6-Eski Sancakkale fotograflarında görülen Anıt günümüzde kayıptır ,Bu durumla ilgili MSB’nın açıklama yapılması gerekir.
7-Birinci Dünya Savaşı döneminde İzmir’i : Menteş,Mordoğan,Yenikale,Uzunada,Foça’ya yerleştirilen Krupp topları korumuşken Açıkhava müzesi olabilecek zenginlikteki toplar İzmir’den götürülmüştür.Bu topların değerini Karşıyaka Belediye Başkanı Nevzat Çobanoğlu takdir etmiş Birinci Dünya Savaşı Şehitler Anıtı yapmak için Foça’dan getirdiği Krupp topu Karşıyaka Yunuslar’a yerleştirmiştir.Ancak bönemin basını militarizmi çağrıştırıyor diye alehte propaganda yapmış ve bu top İstanbul Harbiye Askeri Müzesine götürülmüştür. Bu topun bir benzeri olan top Uzunada’dadır.Kimsenin görme imkanı yoktur.İzmir’de kalan son top Sancakkale’ye taşınıp sergilenmelidir.
Sancakkale’nin 368 yıldır devam eden karanlık yasak dönemi sona erdirilmeli,şehitlerimize olan kadirşinastlık ve vefa duygumuz,şükran borcumuz yerine getirilmelidir.
Sancakkale Türk’ün Gazi kalesidir.Sancakkale’yi duyuralım sahip çıkalım.Sancakkale’nin 368 yıllık bilinmezliğine son verelim.Tören sonrası katılımcılarla İZMİR’İN GAZİ SANCAKKALE’YE 368 nci YIL (1656-2024) SAYGI ZİYARETİ mize izin verileceğini beklenmiş ancak izin verilmemiştir. Sancakkale’ye yasak döneminin sona erdirilmesini MSB mıza arz ediyoruz. İZMİR’İN iftiharı GAZİ SANCAKKALE’nin tarihini ,Türkiye Cumhuriyetimizin kurucusu Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK ve Silah arkadaşlarını Yenikale Şehitlerini saygı ve rahmetle anıyoruz.
Yenikale Şehitlerini anma törenine İzmir Milletvekili Erol Yeşilpınar,İzmir Valiliği Türk Dünyası Hizmetleri eski Koordinatörü Fadıl Ünal Prof.Dr.Necmi Ülker, Doc.Dr.Ali Kandilli,Cumhur İttifakı Balçova Belediye Başkanı adayı Erol Eroğlu,Zafer Partisi Narlıdere Belediye Başkan adayı Batuhan Barut,Zafer Partisi Selçuk Belediye Başkanı adayı Selçuk Esen ,Atatürkçü Düşünce Derneği Başkanı Mübetcel Timaç,Av.Özcan Pehlivanoğlu,Gazeteci Erdoğan Varol,Mustafa Yıldız, Sancakkale Dayanışma Grubu mensupları katıldı.
Türk Dünyası Kültür ve İnsan Hakları Derneği Başkanı CELAL ÖCAL
[1]Gaipten gelen haberci bu kaleyi görünce şöyle tarih düşürdü.Sancakkale gerçekten de denizin ve karanın kiliti oldu. Sene 1077(1666-1667) Kent ve Seyyah Evliya Çelebinin gözüyle Kent ve Seyyah Metin Ekici-Turan Gökçe
[2] Ali Rıza İşipek-Cezayirli Gazi Hasan Paşa.
[3] Celal Öcal
[4] Necmi Ülker
