Azerbaycan’ın bağımsızlık mücadelesinin lideri ve ikinci Cumhurbaşkanı Ebulfez Elçibey, aramızdan ayrılışının 23. yılında saygıyla anılıyor. Elçibey, Sovyetler Birliği’nin çöküşü sırasında Azerbaycan’ın özgürlüğü için verdiği mücadeleyle sadece kendi ülkesinde değil, Türkiye başta olmak üzere tüm Türk dünyasında sevgi ve takdir kazandı. Elçibey, hayatını Azerbaycan’ın milli devlet olmasına ve Türk dünyasının birlik ve beraberliğine adayan bir bilge ve devlet adamı olarak tarihe geçti.
Elçibey, 24 Haziran 1938’de Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin Ordubad iline bağlı Keleki köyünde dünyaya geldi. Babası Güney Azerbaycan kökenli Kadirgulu Bey, annesi ise Anadolu’dan Keleki’ye göç etmiş Mehrinisa Hanım’dır. Babası 1943’te II. Dünya Savaşı’na katıldıktan sonra bir daha kendisinden haber alınamadı. Elçibey, ilkokul ve lise eğitimini Nahçıvan’da tamamladıktan sonra 1957’de Azerbaycan Devlet Üniversitesi Doğu Bilimleri Fakültesi Arap Filolojisi Bölümüne girdi. 1962’de mezun olduktan sonra Mısır’a gönderildi ve burada bir yıl tercümanlık yaptı. 1965’te ülkesine dönen Elçibey, aynı üniversitede doktora çalışmalarına başladı ve 1969’da “Tolunoğulları devleti (868-905)” adlı teziyle doktor unvanını aldı.
Elçibey, 1968-1975 yılları arasında Azerbaycan Devlet Üniversitesi Asya ve Afrika Ülkeleri Tarihi Bölümünde öğretim üyesi olarak görev yaptı. Bu dönemde öğrencilerine Türk tarihini ve kültürünü öğrettiği gibi, Azerbaycan’ın bağımsızlığı için de çalışmalar yürüttü. Bu faaliyetleri nedeniyle Devlet Güvenlik Servisi (KGB) tarafından takip edilen Elçibey, 1975’te tutuklandı ve bir buçuk yıl siyasi mahkum olarak kaldığı hapishanede zorlu koşullarda yaşadı. Hapisten çıktıktan sonra Azerbaycan Bilimler Akademisi Elyazmalar Enstitüsünde araştırma görevlisi olarak çalışmaya devam etti.
1988’de Azerbaycan’da Sovyetler Birliği karşıtı halk hareketinin başlamasıyla Elçibey bu hareketin ön saflarında yer aldı. Halk hareketi 1989’da Azerbaycan Halk Cephesi (AHC) adını aldı ve Elçibey bu partinin başkanlığına seçildi. Elçibey, AHC’nin lideri olarak Ermenistan’ın Karabağ’a yönelik saldırılarına karşı direniş gösterdi ve Azerbaycan’ın Sovyetler Birliği’nden ayrılması için mücadele etti. 1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla Azerbaycan bağımsızlığını ilan etti ve 7 Haziran 1992’de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Elçibey yüzde 60,9 oyla Azerbaycan’ın ikinci cumhurbaşkanı oldu.
Elçibey, cumhurbaşkanı olduktan sonra Azerbaycan’ı milli bir devlet haline getirmek için önemli adımlar attı. Sovyet Rus ordusunu Azerbaycan topraklarından çıkardı ve milli bir ordu kurdu. Azerbaycan’ın milli parasını tedavüle soktu ve Sovyet paralarını kaldırdı. Kiril alfabesinden Latin alfabesine geçiş yaptı. Üniversiteye giriş sınavlarında test yöntemini uygulamaya koydu. Elçibey, cumhurbaşkanlığı döneminde Türkiye ile ilişkileri geliştirmeyi öncelikli hedef olarak belirledi. Cumhurbaşkanı seçildikten sonra ilk yurt dışı ziyaretini Türkiye’ye yapan Elçibey, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yaptığı konuşmada, “Mustafa Kemal’in yolu”nu izlediğini söyledi. Anıtkabir’de Atatürk’ün mozolesine “Senin askerin Elçibey” yazılı bir çelenk bıraktı.
Elçibey’in cumhurbaşkanlığı süresi, Karabağ’daki Ermeni işgaline karşı verilen savaş ve ülkedeki iç karışıklıklar nedeniyle kısa sürdü. Haziran 1993’te Albay Suret Hüseynov’un Gence’de başlattığı isyan sonucu ülkede iç savaş tehlikesi ortaya çıktı ve Elçibey bu durumu önlemek için görevinden ayrılarak doğduğu Keleki köyüne çekildi. Elçibey, yaklaşık dört buçuk yıl Keleki’de kaldıktan sonra 1997’de Bakü’ye döndü ve AHC’nin genel başkanlığını sürdürdü. Ağır bir hastalıkla mücadele eden Elçibey, 22 Ağustos 2000’de tedavi gördüğü Ankara’da vefat etti.
