Kıbrıs Barış Harekatı, Türkiye’nin Kıbrıs’ta yaşayan Türkleri Rum ve Yunan zulmünden kurtarmak ve adada barış ve huzuru sağlamak için 20 Temmuz 1974’te başlattığı askeri operasyondur. Bu operasyon, Türkiye’nin garantör ülke olarak Zürih ve Londra Antlaşmaları’na dayanarak yaptığı meşru bir müdahaledir. Operasyon, iki aşamada gerçekleştirilmiş ve adanın yüzde 37’sinin Türk kontrolüne geçmesini sağlamıştır.
Kıbrıs Sorunu Nasıl Başladı?
Kıbrıs Sorunu, 1950’li yıllarda adada yaşayan Rumların Yunanistan ile birleşme (Enosis) hayaliyle başlayan bir milliyetçilik hareketidir. Rumlar, İngiltere’nin sömürgesi olan adada Türklere karşı silahlı eylemler düzenleyerek bağımsızlık talep ettiler. Bu eylemleri organize eden EOKA (Kıbrıs Ulusal Örgütü) adlı terör örgütü, hem İngiliz hem de Türk hedeflerine saldırarak çok sayıda can kaybına yol açtı.
İngiltere, sorunu çözmek için Türkiye ve Yunanistan’la görüşmelere başladı. Bu görüşmeler sonucunda 1959’da Zürih ve Londra Antlaşmaları imzalandı. Bu antlaşmalara göre Kıbrıs Cumhuriyeti kurulacak, Türkiye, Yunanistan ve İngiltere garantör ülke olacak, Türkler ve Rumlar eşit siyasi haklara sahip olacak ve Enosis fikri reddedilecekti.
1960 yılında kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti’nde Türklerin cumhurbaşkanlığı yardımcılığı, meclis başkanlığı yardımcılığı, bakanlık ve milletvekilliği gibi önemli görevler aldığı bir ortaklık sistemi vardı. Ancak Rumlar, bu sistemi kabullenmediler ve Türkleri devlet kurumlarından dışlamaya çalıştılar. Ayrıca Enosis fikrinden de vazgeçmediler.
1963 yılında Rum lider Makarios, ortaklık anayasasını değiştirmek için 13 maddelik bir plan sundu. Bu plan, Türklerin siyasi haklarını ortadan kaldırma amacını taşıyordu. Türk lider Dr. Fazıl Küçük, bu planı reddetti. Bunun üzerine Rumlar, silahlı saldırılara başladılar. Bu saldırılarda binlerce Türk öldürüldü, yaralandı veya kayboldu. Türkler de kendilerini savunmak için direniş örgütleri kurdu.
1964 yılında Birleşmiş Milletler (BM), adaya barış gücü gönderdi. Ancak bu güç, Rumların saldırılarını durdurmakta etkili olamadı. Aksine Rumlar, BM’in desteğiyle adayı fiilen ikiye böldüler. Adanın kuzeyindeki Türkler ise izole edildiler ve ambargo altına alındılar.
1974 yılına gelindiğinde Kıbrıs’ta yaşayan Türklerin durumu çok kötüydü. Rumlar, adanın tamamını ele geçirmek için planlar yapmaya devam ediyorlardı. Yunanistan’da ise askeri bir cunta yönetimi vardı. Bu cunta, Kıbrıs’ta Enosis’i gerçekleştirmek için 15 Temmuz 1974’te bir darbe düzenledi. Darbeyle Makarios devrildi ve yerine Nikos Sampson adlı bir EOKA üyesi getirildi. Sampson, adayı Yunanistan’a ilhak etmeye hazırlanıyordu.
Kıbrıs Barış Harekatı Nasıl Gerçekleşti?
Kıbrıs’ta yaşanan darbe, Türkiye’yi harekete geçirdi. Türkiye, garantör ülke olarak adadaki Türkleri korumakla yükümlüydü. Başbakan Bülent Ecevit, önce İngiltere ve Yunanistan’la ortak müdahale teklif etti. Ancak bu teklif karşılık bulmadı. Bunun üzerine Ecevit, Milli Güvenlik Kurulu’nu topladı ve Kıbrıs’a askeri müdahale kararı aldı.
20 Temmuz 1974 sabahı saat 05:30’da Türk jetleri adayı bombalamaya başladı. Ardından saat 06:30’da Türk paraşütçüleri Lefkoşa’ya indiler. Saat 08:00’de ise Türk deniz kuvvetleri Girne kıyılarına çıkarma yaptılar. Böylece Kıbrıs Barış Harekatı’nın birinci aşaması başlamış oldu.
Türk askerleri, karşılaştıkları Rum ve Yunan direnişini kırarak ilerlediler. Lefkoşa Havalimanı, Boğazköy, Hamitköy, Gönyeli gibi stratejik noktalar ele geçirildi. Ayrıca Lefkoşa’nın kuzey kesimi de Türk kontrolüne girdi.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, 22 Temmuz 1974’te ateşkes çağrısı yapan bir karar aldı. Türkiye bu kararı kabul etti ve operasyonu durdurdu. Ancak Rumlar ateşkesi ihlal ederek saldırılara devam ettiler.
Türkiye, ateşkesin ihlal edilmesi üzerine ikinci bir operasyon başlatmak için hazırlandı. Bu operasyonun parolası “Ayşe Tatile Çıksın” idi. Bu parola, Başbakan Ecevit’in annesinin adının Ayşe olması ve o sırada tatilde olması nedeniyle seçilmişti.
14 Ağustos 1974’te ikinci operasyon başladı. Türk askerleri, Girne’den batıya doğru ilerleyerek Güzelyurt’u aldılar. Aynı zamanda Lefkoşa’dan doğuya doğru ilerleyerek Gazimağusa’yı kuşattılar. Gazimağusa’daki Rum garnizonu teslim oldu.
16 Ağustos 1974’te Türk askerleri Lefke’ye ulaştılar ve adanın kuzeybatısını tamamen kontrol altına aldılar. Ayrıca Gazimağusa’nın güneyindeki Dörtyol bölgesinde de ilerleyerek adanın kuzeydoğusunu da ele geçirdiler.
18 Ağustos 1974’te Birleşmiş Milletler’in arabuluculuğuyla yeni bir ateşkes sağlandı. Böylece Kıbrıs Barış Harekatı sona erdi.
Kıbrıs Barış Harekatının Sonuçları Nelerdir?
Kıbrıs Barış Harekatının sonucunda adanın yüzde 37’si Türk kontrolüne geçti. Bu bölgeye Kuzey Kıbrıs Türk Federe Devleti adını veren Türkler, 1983 yılında bağımsızlıklarını ilan ettiklerinde ise Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) adını aldılar. KKTC, bugün sadece Türkiye tarafından tanınmaktadır.
Kıbrıs Barış Harekatı, adada yaşayan Türklerin varlığını ve güvenliğini korumuştur. Ayrıca Türkiye’nin bölgedeki gücünü ve etkinliğini artırmıştır. Ancak harekat, uluslararası alanda da tepkilere neden olmuştur. Birleşmiş Milletler ve Avrupa Konseyi, harekatı işgal olarak nitelendirmiş ve Türkiye’yi kınayarak yaptırımlar uygulamıştır. ABD de Türkiye’ye silah ambargosu koymuştur.
Kıbrıs Sorunu, bugün de devam etmektedir. Adada iki toplum arasında çeşitli görüşmeler yapılmış ancak bir çözüme ulaşılamamıştır. Türkiye, KKTC’nin egemenliğini ve eşitliğini savunmaktadır. Rum tarafı ise adanın tek bir devlet olarak birleşmesini istemektedir. BM ise adada iki bölgeli, iki toplumlu bir federasyon kurulmasını önermektedir.
Kıbrıs Barış Harekatı, Türk tarihinin önemli bir dönüm noktasıdır. Bu harekatla Türkler, adada var olduklarını ve var olmaya devam edeceklerini tüm dünyaya göstermişlerdir.
