Atatürk, İzmir İktisat Kongresinin planlamasını yaparken kongrenin halkın ilgisini çekecek özellikte olması gerektiğini, açılacak bir resim sergisinin kongreye renk katacağını düşündü.
Bunun için Manastır’dan okul ve silah arkadaşı Yüzbaşı Nazmi Çekli’yi hatırladı. İzmir İktisat Kongresinde resim sergisi açmasını istedi. Harpten henüz çıkılmıştı ve Nazmi Çekli’nin elinde tablo yoktu, hemen hazırlığa başladı.
Çekli, Büyük Taarruz öncesi birliğiyle katıldığı “Ilgın Manevrasını” çizmeye karar verdi. Muhtemelen sergi için başka naturmort, peysaj tablo hazırladı veya tanıdığı ressam arkadaşlarından eser istedi.
Devir Türkiye Cumhuriyetinin yeni kurulduğu, Rus ve Azerbaycan Cumhuriyetleri tarafından tanındığı dönemdi. Ruslar İzmir ve İstanbul’u geri alacak askerimizin olmadığını ileri sürmüş asker gönderme teklifinde bulunmuştu. Atatürk kabul etmedi yeni kurulan Cumhuriyetin gücünü göstermek istiyordu. Başkomutan Gazi Mustafa Kemal Paşa Büyük Taarruz öncesi ordunun hazırlıklarını denetleyeceği Ilgın manevrasına Rus elçisini, Azerbaycan elçisini de götürdü.
28 Mart-4 Nisan 1922 de Sivrihisar-Çay-Akşehir-Ilgın-Konya üzerinden cephe ve cephe gerisi ziyaretiyle misafirlerine Türk ordusunun gücünü gösterdi.
Batı Cephesi Karargahı Akşehir’den hareket ederek Ilgın’a ulaşan Mustafa Kemal Paşa beraberinde İsmet Paşa, Rus Büyükelçisi Aralov, Azerbaycan Büyükelçisi Abilov ve Ataşemiliterler, Başyaver Salih karşılama mahalli Kocaçayır’a geldi. Atatürk orada bulunan erkan ve memurlara bol bol iltifat etti. Halkla konuştu. Bu arada karşılama güzergahına koşan minik öğrencilerin önünde durdu ”Nasılsınız küçük hanımlar, efendiler?” diyerek gönüllerini aldı.
5.Süvari Kolordusu Komutanı Fahrettin Paşa, Mustafa Kemal Paşa yaklaşınca yalın kılıç yanına koştu ve tekmil verdi. Kaplıca Meydanındaki birlikler Başkomutan Mustafa Kemal Paşa ve İsmet Paşa tarafından teftiş edildi ve küçük bir manevra ile resmigeçit yapıldı. Resmi geçit’e Türk Hava Kuvvetlerinin tayyareleri de katıldı.
Sovyet Rusya Büyükelçisi, Azerbaycan büyükelçisi her iki elçiliğin ataşelerin de izlediği manevrada atlıların süratle açılıp yayılması heybetli oldu. Birkaç bin atlının dörtnala yaptığı resmigeçit herkesi heyecana boğdu.
Mustafa Kemal Paşa “Askerler Savaş artık bizim yüzümüze gülmeye başladı. İngilizlerin boğazlanmak üzere gönderdiği Yunanlıları yeniyoruz. İngiliz emperyalistleri bizi yok etmek istiyorlar ,ama bunu başaramayacaklar. Türk halkı Türk ordusu ,kendi bağımsızlıkları için savaşa girişmiş bulunuyor ve düşmanlarını kendi kutsal topraklarından atacaktır“ dedi.
Sovyet Büyükelçisi Aralov at üzerinde “Yiğit ve soylu erler. Size Kızılordu askerlerinin selamını getirdim” konuşması yaptı.
Mustafa Kemal Paşa Fahrettin Paşa’ya bir şeyler söyledi. Fahrettin Paşa’nın elini kaldırması üzerine süvariler “Kızılordu şerefine ‘çok yaşa’” dedi.
Nazmi Çekli Piyade subayı olarak birliğinin de içinde bulunduğu bu resmi geçidi tuvale döktü.
Bu tabloyu yapan ben değilim Türk milletidir mesajı vermek için de eserine imza atmadı.
İzmir İktisat Kongresinde açılan Nazmi Çekli’nin kişisel sergisi büyük ilgi gördü. Atatürk “Çay’da büyük resmi geçit” tablosunu çok beğendi. Silah arkadaşının elini sıktı. İzmir İktisat Kongresi Gümüş Madalyasıyla ödüllendirilirdi, tablo Çankaya’ya alındı.
Türkiye’ye resim sanatını getiren Asker ressamlar kuşağının bir mensubu olan Nazmi Çekli “sanatta Milli ruha ve benliğe sahip Türk Resim Sanatının yaratılması gerektiğine inanan bir anlayışla “ diğer Asker ressam arkadaşlarıyla hizmetlerini sürdürdü.
Unutulmuş olan bu tablo 2014 yılına kadar meçhul kaldı. Cumhurbaşkanlığı Sanat Koleksiyonunu düzenlemekle görevli Ömer Faruk Şerifoğlu‘nun dikkatini çekti. Tablo da imza bulunmuyordu.. Uzman arkadaşlarıyla araştırarak tablonun Nazmi Çekli’nin eseri olduğunu belirledi. Hazırladığı “Cumhurbaşkanlığı Sanat Koleksiyonu ” kitabına dahil etti, Fotografını paylaştı.
Atatürk’ün resim sanatıyla ilgili uzak görüşü Türk resim sanatının yeni eserler kazanmasının önünü açtı, İzmir İktisat Kongresine renk kattı.
Bu tarihi gerçek Türk Tarih Kurumunun düzenlediği Türkiye İktisat Kongresinde Celal Öcal’ın “İzmir İktisat Kongresi Nazmi Çekli Resim Sergisi” tebliğiyle ortaya çıktı.
Bu bilgilerin ışığında “Çay’da büyük resmigeçit” tablosunun yeni açılan İzmir İktisat Kongre Merkezi’ne konulmasının Atatürk’e saygı kadirşinaslık ve vefa duygularımızın ifadesi olacağını belirtiyor gereğini İzmir Valisi Süleyman Elban’da bekliyoruz.
Türkiye Cumhuriyetinde ilk resim sergisinin 17 Şubat-3 Mart 1923’de ,İzmir’de ,İzmir İktisat Kongresi süresince Nazmi Çekli tarafından açıldığını Nazmi Çekli’nin adının Türk Resim Sanatı tarihine yazıldığı gerçeğini vurguluyoruz.
1884’de İzmir’de doğdu.1909’da Manastır Askeri İdadisi Mektebini bitirdi. 3 yıl Serez İdadisinde resim öğretmenliği yaptı. Balkan Savaşı, Yemen, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı’nda görev aldı.1931’de binbaşı rütbesiyle emekli olduktan sonra İzmir’e yerleşti.1941’e kadar İzmir Eşref Paşa Zührevi Hastalıklar Hastanesinde çalıştı, 1958 yılında İstanbul’da vefat etti.
