Ükronya, Murat Gür’ün ifâdesiyle gerçek olduğu bilinen ya da düşünülen olayların farklı bir biçimde meydâna gelseydi, neler olabileceğine dâir varsayımları dayanan anlatımları ifâde eden bir kavramdır[1]. Bunu bana göre en güzel ifâde eden kişi, İngiliz dili ve edebiyâtı uzmanlarından Riyukta Raghunath’tır. Buna göre Raghunath, şunu söylemektedir[2]:
“Benim iddiam, bu tür kurguda sunulan tarihî betimlemelerin yalnızca alternatif değil, aynı zamanda dünyanın gerçek tarihine aykırı tarihsel sapmalar olduğudur.”
Buna göre gerçek bir târihî olayı anlatırken, bir kırılma ânı üzerinden bambaşka bir târih kurgulayan her türlü eseri, ükronya türüne dâhil edebiliriz. Edebiyâtımızda pek bilinmeyen bu edebiyât türü için 2021’de yayınlanan İzmihlâl romanımı örnek gösterebilirim. Kaldı ki, değerli Murat Gür hocam da bu konuyla ilgili hazırladığı makâlede İzmihlâl üzerinden hareket etmişti. Orada Enver Paşa’nın ölümüyle başlayan, Osmanlı’da iktidârın değiştiği, dünyâda da 1. Dünyâ Savaşı’nın çıkmadığı bir târih kurgulamıştım. Aynı şekilde Gani Müjde tarafından senaryosu yazılan Osmanlı Cumhuriyeti adlı film de ükronya türünün önemli bir örneğidir. Hatırlanacağı üzere Gani Müjde, küçük Mustafâ’nın dayısının çiftliğinde ölmesi ve bir Kurtuluş Savaşı’nın yaşanmaması üzerine bir târih kurgulamıştı.
Kavramın Türkçe karşılığı olarak kullanılan ve İngilizce’den bire bir tercüme edilen karşıolgusal kavramı, gerçekleşmemiş ama gerçekleşmesi mümkün olan şeyler hakkında düşünmek” olarak belirtilmektedir.
Bununla birlikte Gaspıralı’dan, Yahyâ Kemâl’e ve Atsız’a kadar ükronya konusuna öncülük edebilecek eserler yazan isimler vardır. Değerli Murat Gür, eserinde Atsız’ın Deli Kurt ve Ruh Adam romanları üzerinden hareket etmiştir[3]. Ancak bu konuda Atsız’ın eserlerinin ükronya değil, içinde gizli târih anlatıları barındıran klasik târihî romanlar olduğunu söylemektedir. Elbette, Atsız’ın ele alınan romanları için bu doğrudur. Ama Atsız’ın başka bir romanı daha vardır ki, bana göre ükronya türünün en önemli ve en açık örneklerinden biridir. Z Vitamini.
Z Vitamini, Atsız tarafından ilk olarak 1959 yılında Büyük Doğu dergisinde tefrîka şeklinde yayınlanmıştır. İsmet İnönü’ye yönelik bir hiciv olan esere göre, 1999 yılının son gününde Beşeristan adlı ülkede geçmektedir. 1961 seçimlerine hîle karıştırdığı iddiâ edilen Demokrat Parti’nin devrilip, 39 yıl boyunca ülkeyi diktatörlükle yönetmiştir. Bu arada sürekli Z vitamini adlı bir tür ölümsüzlük veren vitamini alan Millî Şef, sonunda Türkiye adını Beşeristan; Millî Şef unvânını da Beşerî Şef’e çevirmiştir. Sonunda ise Türkçüler tarafından devrilmiştir.
Henüz 27 Mayıs darbesinin yaşanmadığı bir ortamda yazılmasının önemi bir tarafa, eser, ükronyanın bütün özelliklerini göstermektedir. Ancak şu farkla ki, târihî bir kişiyi ya da olayı değil, o dönemde yaşayan ve etkin bir kişiyi anlatmaktadır.
Yayınlandığı 1959 yılında, bir sonraki seçimler, 1961 yılında gerçekleşecekti. Dolayısıyla Atsız, hayâlî bir geçmiş üzerinden değil, yaşanan dönem ve yakın gelecek üzerinden bir kırılma ânı yaratmış ve süreci, bambaşka bir şekle yönlendirmiştir. Yâni aslında İsmet İnönü’yü hicvederken, yepyeni bir kurgu yaratmıştır. Yazıldığı dönem için döneme ve geleceğe yönelik olsa da, günümüzde geçmişe yönelik bir kurgu olarak ele alınabilir. Çünkü İsmet İnönü ve romandaki karakterler, bilindiği üzere yakın târihin en önemli karakterleridir. Olaylar gelecekte geçmekle birlikte kırılma, İsmet İnönü’nün 1950 seçimlerini kaybetmesi üzerinden başlamaktadır. Bunu Atsız, Hasan Âli Yücel’e şu sözlerle söyletmektedir:
“Aziz Şefim! Siz yeryüzündeki şeflerin en başta gelenisiniz. 12 yıllık ilk Cumhurbaşkanlığınızdan sonraki 11 yıllık dinlenme devresi, dehânızın gelişmesi için lazımdı.”
Dolayısıyla bu şekilde bir kırılma yaşanmış ve gelecekte yaşanacak olaylar üzerinden kurgu yaratılmıştır.
Görüldüğü gibi Atsız, Ruh Adam ve Bozkurtlar gibi romanlarıyla Türk edebiyâtının en önemli eserlerini kaleme alırken, aynı zamânda Z Vitamini gibi eserler üzerinden de pek bilinmeyen edebî türlerin de öncülüğünü gerçekleştirmiştir.
Makâleleri ve diğer eserleri üzerinden düşüncelerini çok iyi bildiğimiz Atsız’ın bilim adamı, düşünür ve san’atçı yönünü de konuşmak zorundayız. Eşsiz bir aydın olarak Atsız’ın farklı edebî türlerin öncü kişiliklerden biri olduğunu bilmek, onu anlama noktasında hepimiz için önemli bir gerekliliktir.
[1] Gür, Murat, Başka Bir Tarih Hayal Etmek, Türk Edebiyatında Ükronya, s.56, Günce Yayınları, 1. Basım, Ankara, Mart 2023
[2] Gür, Murat, “Edebî Bir Tür Olarak Ükronya ve Alternatif Bir Tarihin Anlatısı: İzmihlâl”, Söylem Filoloji Dergisi, y.2022, c.7, s.3, ss.714, Ankara
[3] Gür, Murat, Başka Bir Tarih Hayal Etmek, Türk Edebiyatında Ükronya, s.121, Günce Yayınları, 1. Basım, Ankara, Mart 2023
